[Lazar VasićUčesnik]

Zagađenje voda i zemljišta u Srbiji predstavlja ozbiljan ekološki i zdravstveni problem, uzrokovan različitim faktorima poput industrijskih aktivnosti, neadekvatnog upravljanja otpadom, intenzivne poljoprivrede i urbanizacije.​

Zagađenje voda

Otpadne vode iz industrijskih i komunalnih izvora često se ispuštaju direktno u vodotoke bez prethodnog prečišćavanja. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku iz 2022. godine, čak 81,5% ukupne količine otpadnih voda u Srbiji ne prolazi kroz proces prečišćavanja, što rezultira ispuštanjem oko 260 miliona kubnih metara neprečišćenih otpadnih voda godišnje u reke i jezera . Beograd, na primer, ispušta svoje otpadne vode direktno u Savu i Dunav, bez prečišćavanja, što ga čini jedinom prestonicom u Evropi sa takvom praksom .​

Najzagađenije reke u Srbiji uključuju Zapadnu Moravu, Ibar, Veliku Moravu i Topčidersku reku, gde su zabeležena ozbiljna odstupanja od graničnih vrednosti kvaliteta vode . Industrijska postrojenja, poput onih u Boru, Kolubari i Trepči, značajno doprinose zagađenju vodotokova .​

Zagađenje zemljišta

Zagađenje zemljišta u Srbiji uzrokovano je industrijskom aktivnošću, urbanizacijom, intenzivnom poljoprivredom i neadekvatnim upravljanjem otpadom. Glavni zagađivači uključuju teške metale poput cinka, bakra, olova, žive, hroma i kadmijuma, koji potiču iz industrijskih procesa i odlagališta opasnog otpada .​

Pored toga, intenzivna poljoprivreda doprinosi degradaciji zemljišta kroz gubitak organske materije, što smanjuje plodnost i produktivnost zemljišta

Mere za smanjenje zagađenja

• Unapređenje sistema za prečišćavanje otpadnih voda: Izgradnja i modernizacija postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u gradovima i industrijskim centrima.​
• Održiva poljoprivreda: Primena praksi koje smanjuju upotrebu hemikalija i čuvaju plodnost zemljišta.​
• Pravilno upravljanje otpadom: Uspostavljanje efikasnih sistema za sakupljanje, reciklažu i odlaganje otpada kako bi se smanjilo zagađenje zemljišta i voda.​
• Jačanje zakonske regulative i inspekcijskog nadzora: Dosledna primena zakona i propisa koji regulišu zaštitu životne sredine, uz strože kazne za prekršioce.​

Smanjenje zagađenja voda i zemljišta zahteva koordinisane napore svih sektora društva, uključujući državne institucije, industriju, poljoprivrednike i građane, kako bi se očuvala životna sredina i unapredio kvalitet života.

 

1. Glavni izvori zagađenja

* Zagađenje zemljišta
<table>
<thead>
<tr>
<td>Uzrok</td>
<td>Primeri u Srbiji</td>
<td>Posledice</td>
</tr>
</thead>
<tbody>
<tr>
<td>Pesticidi i đubriva</td>
<td>Prekomerna upotreba (npr. glifosat u Vojvodini)</td>
<td>Toksičnost, gubitak korisnih organizama</td>
</tr>
<tr>
<td>Teški metali</td>
<td>Rudnici (Bor, Zajača), industrija (Smederevo)</td>
<td>Kontaminacija useva, opasnost po zdravlje</td>
</tr>
<tr>
<td>Deponije i industrijski otpad</td>
<td>Nepropisno odlaganje (npr. “Kanal Duboko” u Novom Sadu)</td>
<td>Ispljavanje toksina u podzemne vode</td>
</tr>
<tr>
<td>Erozija</td>
<td>Krčenje šuma, neodgovarajuća obrada</td>
<td>Gubitak plodnog sloja, sedimentacija reka</td>
</tr>
</tbody>
</table>
*  Zagađenje voda
<table>
<thead>
<tr>
<td>Uzrok</td>
<td>Primeri u Srbiji</td>
<td>Posledice</td>
</tr>
</thead>
<tbody>
<tr>
<td>Poljoprivredno zagađenje</td>
<td>Ispoljavanje nitrata (Vojvodina)</td>
<td>Eutrofikacija (Tisa, Dunav)</td>
</tr>
<tr>
<td>Industrijsko zagađenje</td>
<td>Hemijska industrija (Pančevo, Šabac)</td>
<td>Teški metali (olovo, kadmijum)</td>
</tr>
<tr>
<td>Kanalizacija i komunalni otpad</td>
<td>Nedovoljno pročišćenih otpadnih voda</td>
<td>Bakteriološko zagađenje (Velika Morava)</td>
</tr>
<tr>
<td>Rudarsko zagađenje</td>
<td>Otpadne vode iz rudnika (Bor, Majdanpek)</td>
<td>Kiseline, metali (arsen, bakar)</td>
</tr>
</tbody>
</table>

2. Najzagađenije lokacije u Srbiji

 Vojvodina – Visoki nivo nitrata iz poljoprivrede (Đerdap, Tisa)
Bor i okolina – Teški metali (bakar, arsen) u zemljištu i reci Krivelj
Pančevo – Industrijska kontaminacija (nafta, PCB, teški metali)
Beograd (Veliko ratno ostrvo, Save) – Komunalno i industrijsko zagađenje

3. Posledice po ekosistem i zdravlje ljudi

✔ Toksini u lancu ishrane – Teški metali se akumuliraju u povrću, voću i ribi.
✔ Gubitak vodenih ekosistema – Eutrofikacija (prenaglašeni rast algi) ubija ribe.
✔ Kontaminacija pitke vode – Arsen u podzemnim vodama (istočna Srbija).
✔ Smanjenje poljoprivrednog potencijala – Zaslanjivanje i trovanje zemljišta.

4. Rešenja i preventivne mere

Zaštita zemljišta

–Organska poljoprivreda – Smanjenje pesticida i veštačkih đubriva.
–Fitoremedijacija – Biljke koje apsorbuju teške metale (npr. suncokret kod rudnika).
–Stroži nadzor industrijskog otpada – Sprečavanje ilegalnog odlaganja.

Zaštita voda

– Poboljšanje pročišćavanja otpadnih voda – Modernizacija kanalizacije.
– Ograničenje hemikalija u poljoprivredi – Kontrola ispiranja nitrata.
– Restauracija rečnih ekosistema – Obnova močvara i priobalnih zona.

Zakonske mere

– Stroža primena Zakona o zaštiti životne sredine (monitoring zagađenja).
– EU integracija – Usvajanje standarda o kvalitetu vode i zemljišta.
– Podrška ekološkoj poljoprivredi – Subvencije za održive farme.

Zagađenje voda i zemljišta u Srbiji zahteva hitne mere – od promene poljoprivrednih praksi do efikasnijeg nadzora industrije. Ključni koraci su:
– Smanjenje hemikalija u poljoprivredi
– Sanacija industrijskih “hot-spotova” (Bor, Pančevo)
–Povećanje svesti javnosti o ekološkim rizicima

[Autor]

Članci