[Đukić RužicaUčesnik]

Prenošenje virusa insektima

Mehanizam prenošenja virusa je usko povezan sa načinom ishrane vektora, odnosno građom usnog aparata insekata. Predstavnici redova Thysanoptera, Heteroptera i
Homoptera imaju usni aparat za bodenje i sisanje i najefikasniji su u prenošenju virusa, dok vrste iz ostalih navedenih redova imaju usni aparat za grickanje i manje su efikasni kao
vektori virusa. Insekti sa usnim aparatom za bodenje i sisanje mogu preneti virus tako što se virusna čestica nakon ishrane na zaraženoj biljci zadržava na površini stileta, te nakon
ubadanja zdrave biljke ovi insekti unose čestice u zdravo tkivo. Taj način prenošenja se naziva i mehaničkim prenošenjem, i to je najčešće mehanizam prenošenja i kod insekata sa
usnim aparatom za grickanje. Kod vektora sa usnim aparatom za bodenje i sisanje takav način prenošenja se označava i kao neperzistentno prenošenje, pošto virusne čestice kratko
“perzistiraju”, odnosno opstaju na vektoru, odnosno vektor je kratko vreme infektivan. Kod virusa koji se neperzistentno prenose, za uspešno prenošenje virusa potrebno je da vektor
gladuje (3-5 časova) pre prenošenja virusa sa zaražene biljke; dovoljno je da se vektor kratko hrani na zaraženoj biljci (3-5 min), i nema inkubacionog perioda odnosno perioda koji je
potreban da prođe od momenta ishrane do momenta kada je insekat sposoban da prenese virus. Dužina sposobnosti prenošenja virusa od strane vektora kod neperzistentnog
prenošenja se kreće od par minuta do nekoliko časova.
Za razliku od mehaničkog, odnosno neperzistentnog prenošenja kod virusa koji se prenose perzistentno neophodno je da se vektor hrani minimalno 1 h i period inkubacije od nekoliko časova do 10 dana. U slučaju ovog načina prenošenja vektor je istovremeno i domaćin virusa, pošto se virus u njemu umnožava. Virus se održava u vektoru preko 100 časova, može i celog života, a neki virusi se prenose i na potomstvo vektora.
Kod takozvanog poluperzistentnog prenošenja čestica virusa dospeva u telo vektora, ali se u njemu ne umnožava. Vektor je infektivan 1 do 4 dana
Sa aspekta specijalizacije postoje vektori koji prenose veliki broj vrsta virusa, te su oni slabo specijalizovani ili polivalentni vektori.
Najbolji primer za ove vektore je zelenabreskvina vaš Myzus percicae koja prenosi preko 50 vrsta virusa. Za razliku od ovog primerastenica Piesma quadratum prenosi samo virus kovrdžavosti lista šećerne repe
Sa aspekta tranzitivnosti virusa možemo izvršiti podelu na biljne viruse koji se prenose se većim brojem vrsta insekata, virus mozaične kržljavosti kukuruza i virus mozaika soje prenosi veći broj vrsta lisnih vaši.
U drugu grupu se mogu svrstati virusi samo sa jednim poznatim vektorom, kao što je virus kovrdžavosti lista šećerne repe. Još uža specijalizacija postoji kod virusa žute
patuljavosti ječma kod kojeg pojedine vrste lisnih vaši prenose samo određeni soj virusa
Poznavanje načina prenošenja virusa putem vektora pored naučnog ima i veliki praktičan značaj, pošto efekat primene insekticida u sprečavanju virusnih infekcija umnogome zavisi upravo od mehanizma prenošenja virusnih čestica.
Savetodavac PSSS Jagodina Ružica Đukić

[Autor]

Članci