[Đorđević LjubišaUčesnik]

Parazitne cvetnice ili fanerogamni paraziti pripadaju grupi biotičkih faktora kao uzročnika bolesti. Danas je poznat veliki broj (oko 200), ali kod nas značaj ima samo manji broj vrsta. To su više biljke koje parazitiraju na drugim višim biljkama. One mogu biti poluparaziti (Viscum sp. – imela) ili pravi paraziti (Cuscuta sp., Orobanche sp.). Poluparaziti imaju hlorofil pa sami vrše fotosintezu, ali nemaju koren pa vodu i mineralne materije usvajaju iz biljke domaćina. Pravi paraziti su biljke koje nemaju ni hlorofil ni koren te sve materije potrebne za život uzimaju od biljke domaćina pomoću sisaljki ili haustorija. Prema organima koje parazitiraju, parazitne cvetnice dele se na parazite stabljike i parazite korena. Biljka napadnuta od parazitne cvetnice najčešće ne odumire, ali slabi i zaostaje u razvoju. CUSCUTA SP. – vilina kosica Biljke iz ovog roda poznate su pod imenom vilina kosica. Neke vrste iz roda Cuscuta su oligofagne, specijalizirane daparazitiraju na manjem broju vrsta, dok su druge polifagne i parazitiraju na velikom broju vrsta koje mogu pripadati različitim rodovima i porodicama. Najznačajnije vrste ovog roda su paraziti stabljike, posebno opasni na lucerki i detelini. Vilina kosica se može razmnožavati vegetativno (delovima stabljike) i generativno (semenom koje klije na površini ili blizu površine zemlje). Iz semenke se razvija končasta stabljičica koja raste dok ne dođe do stabljike odgovarajućeg domaćina. Cuscuta se tada priljubljuje uz stabljiku domaćina pomoću apresoriuma te stvara sisaljke ili haustorije koje ulaze u ksilem i floem, i pomoću kojih upija hranljive materije. Nakon uspostavljanja parazitacije na domaćinu, vilina kosica potpuno gubi vezu sa zemljom i nastavlja da se razvija spiralno obavijajući stabljiku domaćina. Vilina kosica ima sitne cvetove, bele do ružičaste ili plavičaste boje, skupljenje u cvasti. Plod je čaura s 1-4 semenke veličine 0,8-1,5 mm. Jedna biljka viline kosice može proizvesti više od 20.000 semenki koje zadržavaju klijavost više od deset godina. Površina semenki je naborana, što se koristi prilikom čišćenja semena lucerke i deteline čije je seme glatko. Postupak se zasniva na mešanju piljevine od gvožđa sa semenom pri čemu piljevina ulazi u nabore na semenu Cuscute te se zatim odvaja pomoću magneta. Ako klica koja se razvila iz semena ne nađe domaćina, ona za kratko vreme propadne. Vilina kosica može prelaziti s jedne biljke na drugu pa se zaraza širi kružno oko prve zaražene biljke u usevu. OROBANCHE SP. – volovod, vodnjača, zumbul Na kultivisanim biljkama parazitira oko 130 Orobanche vrsta od kojih su najčešće O.cumana, O. ramosa, O. minor i O. aegyptica. To su obligatni paraziti koji napadaju više stotina vrsta dikotiledonih biljaka u toplim i sušnim područjima širom sveta (Evropa, Australija, Kina, Mongolija, Rusija, Iran, Irak, Indija, Alžir). Sve vrste imaju potpuno atrofiran koren pa žive na korenu drugih biljaka. Posebno su značajni kao paraziti Cuscuta sp. na šećernoj repi Cuscuta sp. suncokreta, kukuruza i duvana, a parazitiraju i na paradajzu, grašku i bobu. Kod nas najveći značaj ima O. cumana . Razmnožavaju se isključivo semenom, a jedna biljka može dati i do 25000 vrlo sitnih semenki koje vetrom mogu biti prenesene na velike udaljenosti. Seme u zemlji ostaje klijavo i do deset godina, a izlučevine korena biljke domaćina potstiču njihovo klijanje. Njihovim klijnjem razvija se končasta klica duga 3 mm koja prodire u zemljiu prema korenu biljke domaćina. Kada dođe do korena domaćina, vrh klice se uz njega priljubi i stvori proširenje (apresorium). Iz apresoriuma se s donje strane stvara klinasti izraštaj koji prodire u koren domaćina. Pod nadražujućim delovanjem izraštaja, stanice korena se ubrzano dele i parazitirana žila zadeblja. Istovremeno se kod parazita formiraju traheje i sitaste cevi koje se povezuju s istoimenim tkivima domaćina, i na taj se način stvaraju prve sisaljke parazita. S gornje strane zadebljanja stvara se pupoljak iz kojeg se razvije stabljika, visine obično oko 10 cm. Na stabljici se formiraju sitni plavičasti ili beli cvetovi slični zumbulu. Kao i kod viline kosice, ako klica ne nađe domaćina, ona propada, nakon što iscrpi rezervne materije semena. VISCUM SP. – imela Različite vrste imela (rod sadrži preko 20 vrsta) poluparaziti su debljih grana različitog drveća (ostarelih jabuka i šljiva, topola, hrastova i brojnog drugog listopadnog drveća, nekog grmlja i četinara). Prisutnost na granama lako se prepoznaje posebno kada na granama nema lišća. Tada se u krošnjama mogu uočiti zeleni žbunovi koji podsećaju na ptičja gnezda. Seme imele prenose ptice (drozd imelaš) koje se njime hrane te ga izbace, zajedno sa sluz, na koru drveća. Ono zatim isklija, i formira korenov sistem koji se sastoji od velikog broja sisaljki, a one preko kore urastaju u sprovodna tkiva domaćina i crpe vodu i soli. Na mestu napada postepeno se razvijaju zadebljanja poput kvrge iz kojih izrasta grm imele. Na grana kod kojih je hipertrofija jače izražena usporen je rast, grane su tanje, a lišće sitnije i hlorotično. Lišće imele je zelene boje, mesnato i zadebljalo što ovoj parazitnoj cvetnici omogućuje sintezu organske materije. To znači da iz biljke hraniteljice ne usvaja asimilate.

Ljubiša Đorđević, dipl.ing.zaštite bilja

[Autor]

Članci