[Dušan MladenovićUčesnik]

Budući da je pred nama berba jesenjih i zimskih sorti jabuka koje su namenjene dužem čuvanju u hladnjačama, potrebno je naglasiti značaj pravilne berbe i skladištenja jabuka, ali i završnih fungicidnih tretmana pred berbu, sve u cilju minimizacije pojave skladišnih bolesti na plodu koje po svom ekonomskom značaju mogu nadmašiti štetnost patogena u polju. Iako najčešće prouzrokovači gljivičnih oboljenja koja se javljaju tokom skladištenja u skladišni prostor dolaze sa plodovma iz voćnjaka, gde su se razvili tokom vegetacije, oni se mogu širiti i u samom skladištu, sa zaraženog na zdrav plod.

Procesi koji podstiču pojavu i širenje simptoma ovih bolesti uzrokovani su produženim periodom skladištenja u hladnjači, pojavom novih i osetljivih sorti, intenzivnom proizvodnjom, prekomernim đubrenjem, neadekvatnim agrotehničkim i pomothničkim merama, neodgovarajućim uslovima čuvanja itd.

Od ključnog je značaja da se plodovi sa simptomima na vreme prepoznaju i uklone iz skladišnog prostora. S tim u vezi, treba razlikovati patogene promene uzrokovane gljivičnim oboljenjima od neparazitnih, fizioloških promena kao što su gorke pege (bitter pit), jonatanove pege, staklavost ploda, brašnjavost ploda, posmeđivanje pokožice (skald) …

Zbog ograničenih mogućnosti borbe protiv skladišnih bolesti (suzbijanje prouzrokovača truleži u skladištu tretiranjem sintetičkim antioksidansima je zabranjeno), neophodno je vršiti fungicidnu zaštitu u periodu pre berbe odgovarajućim preparatima protiv najvažnijih gljivičnih prouzrokovača – gorke truleži ploda (Colletrotrichum gleosporoides), smeđe truleži ploda (Monilinia fructigena), meke truleži (Penicillium expansum), sive truleži (Botrytis cinerea).

Naročit problem predstavlja latentna infekcija ploda unetog u skladište, koja podrazumeva da je patogen prisutan iako je plod naizgled zdrav, dakle bez vidljivih simptoma.

Generalna preporuka u skladu sa načelima integralne proizvodnje bila bi oprezna manipulacija plodovima tokom berbe, izbegavanje mehaničkih oštećenja, valjana zaštita protiv prouzrokovača bolesti tokom vegetacije preparatima sa kraćom karencom, skladištenje i čuvanje plodova u odgovarajućim uslovima, odnosno adekvatnom skladišnom prostoru. Kad je o hemijskim tretmanima reč, obično se tokom zadnjih mesec-dva uoči berbe, u periodu sazrevanja plodova, sa nekoliko tretmana može postići sprečavanje latentne infekcije i unošenje zaraženih plodova u skladište, te time znatno uticati na smanjenje gubitka u skladištu, produženje vremena čuvanja i duže držanje plodova u marketima.

Smeđa trulež ploda – najznačajniji prouzrokovač truleži kad je u pitanju jabuka. Najčešće se javlja u vegetaciji na starijim plodovima, ređe na mlađim i na drugim biljnim organima. U pitanju je parazit rana koji prodire kroz oštećenja nastala od insekata ili na drugi način, ali može inficirati i neozleđeno tkivo (simptomi kod takvih plodova su manje izraženi). Osim u polju, do infekcije može doći i u hladnjači, sa zaraženih plodova, naročito pri povećanju temperature. Zato do intenzivne pojave ovog oboljenja može doći pri iznošenju jabuke iz skladišta. Inače se javlja već na samom početku skladištenja, brzo se širi a plodovi naglo propadaju. Na pokožici pojavljuje se smeđa pega koja se vremenom širi zahvatajući deo ploda koji sasvim istruli u period 7-14 dana u zavisnosti od temperature. Ova trulež može uništiti 50-80% roda. Na plodu se vide koncentrične žuto-sive tvorevine koje potiču od konidija. Opisani simptom je tipična monolijska trulež koja se javlja u uslovima osvetljenosti. U odsustvu svetla javlja se tzv. sterilni tip monilijske truleži, gde plod pocrni i truli bez stvaranja karakterističnih koncentričnih konidijskih tvorevina.

Ova gljiva obično prezimljava u krošnji drveća ili na površini zemljišta u mumificiranim plodovima. U proleće i leto pri povoljnim uslovima vlažnosti na površini tih plodova formiraju se sporodohije s reproduktivnim organima gljive. Infekcija se prenosi raznošenjem konidija pomoću vetra i insekata. Sekundarne zaraze, kojih ima više u toku jedne vegetacije, vrše se konidijama na primarno zaraženim plodovima.

Micelija gljive kod oba pomenuta tipa truleži prožima plodove i zbog gubitka vode plodovi se sasuše i u slučaju infekcija u voćnjaku, ostaju u krošnji ili otpadaju na površinu zemljišta. Takvi plodovi, kako smo videli, imaju ključnu ulogu u epidemiologiji parazita, ali treba reći i da plodovi koji istrule u skladištu a bivaju izbačeni van skladišta (ali u krugu hladnjače, u blizini mesta prijema nove robe) i dalje predstavljaju potencijalni izvor zaraze.

Osim redovne zaštite od bolesti u voćnjaku, potrebno je zaštititi plodove od oštećenja koje nanose insekti kao i od povreda pri berbi i transportu.

Gorka trulež ploda – plod jabuke se zaražava u samom voćnjaku, tokom vegetacije, budući da je inokulum stalno prisutan na drvenastim delovima biljke, i to najčešće u poslednja dva meseca pred berbu, naročito u kišnim uslovima. Parazit se održava između dve vegetacije u obliku peritecija i acervula u mumificiranim plodovima i micelijom u zaraženom odumrlom drvetu. U toku vegetacije pri kišnom vremenu iz peritecija se oslobađaju askospore, a iz acervula konidije. Konidije se raznose kišnim kapima a askospore vetrom, obe klijaju u kapi vode.

U zavisnosti od tipa spora koje su izazvale infekciju zavise simptomi koji se ispoljavaju na plodu. U početku su simptomi isti kod onih plodova koji su zaraženi askosporama i onih izazvanih konidijama.

Kod infekcije konidijama, na plodovima jabuke stvaraju kružne pege koje šire i povećanjem postaju ulegnute. Kad pege porastu od 1 do 3 cm u njima se u koncentričnim krugovima stvaraju acervule, koje se u nekim pegama stvaraju u velikom broju sa mnogobrojnim konidijama, čija je masa ružičaste ili boje slame. Askospore formiraju pege tamnije boje i one nisu ulegnute, u tim pegama acervuli su ređi i razbacani su unutar pege. U pegama se mogu formirati i peritecije. Konidije koje su stvorene u tim pegama su boje slame a kasnije starenjem postaju tamnomrke ili crne.

Pege bilo da su nastale iz askospora ili konidija šire se prema unutrašnjosti ploda pa se na preseku ploda vidi trulež u obliku latiničnog slova „V”. Trulež retko zahvata ceo plod. Pored toga specifično za ovaj patogen je što u pegama gljive stvaraju toksine koji plodu daju gorak ukus (otud je bolest dobila svoj naziv).

Inficirani plodovi uneti u hladnjaču ispoljavaju simptome tek posle nekog vremena (najčešće od januara nadalje). Obično se ova bolest naglo širi izlaskom voća iz hladnjače, na više temperature.

U cilju suzbijanja ove bolesti potrebno je izneti iz voćnjaka mumificirane plodove, ukloniti rezidbom delove voćke sa rak ranama i izumrle grane. Preporučena je zaštita fungicidima tokom cele vegetacije. Posebno osetljive sorte su Golden delicious, Jonagold, Cox orange i dr.

Meka trulež – javlja se za vreme skladištenja, dok u voćnjaku nema naročit ekonomski značaj (može se javiti samo na opalom voću i to u uslovima povećane vlažnosti) ali u skladištu i transportu može pričiniti velike štete.

Simptom na plodu se javlja u vidu vlažnih, vodenastih pega staklastog izgleda, svetlo-mrke boje ili boje slame, u početku jasno odvojenih od okolnog zdravog tkiva. Pege su plitke a kasnije se šire prema unutrašnjosti ploda koji može biti zahvaćen u celosti. Usled povećanja vlažnosti pojavljuje se beličasta plesan koja kasnije dobija plavu do zelenu boju (otuda ovu bolest zovu i plava trulež), nakon formiranja konidiofora s konidijama kojima se gljiva širi. Tada nastaje karakterističan neugodan miris, svojstven za sve Penicillium vrste. Inače, u trulim plodovima može nastati mikotoksin paulin.

U plod prodire preko rana i oštećenja (od insekata, udara, povreda, grada, ulaska drugih gljivica…) ili kroz lenticele, naročito u povoljnim uslovima, i to kroz one u blizini ozleda. Prezreli i dugo uskladišteni plodovi su najviše osetljivi, pogotovo ako su nagnječeni ili oštećeni. Parazit se održava na trulim i prezimelim plodovima oko hladnjače, prostora za pakovanje i sl., koji predstavljaju glavni izvor inokuluma. To zapravo znači da od stare ambalaže, korišćenih paleta, alata i mašina koji se koriste pri pakovanju i transportu može poticati zaraza. Ma kako pažljiva manipulacija plodovima bila tokom pakovanja, transporta i skladištenja zbog činjenice da plodovi nose spore gljive na svojoj površini, uvek postoji verovatnoća od infekcije u slučaju povoljnih uslova. Infekcija se može ostvariti i pri niskim temperaturama (0ºC), ali se tada sporije širi.

U cilju zaštite od ovog patogena potrebno je sprovoditi redovnu fungicidnu zaštitu protiv ostalih prouzrokovača bolesti koje omogućavaju njegovo lakše prodiranje u plod. Osim toga, ne treba zanemariti pažljivo rukovanje plodovima, izbegavanje oštećenja, higijenu skladišta i pakirnica, kao i što brže rashlađivanje robe posle berbe. Nagnječene i trule plodove potrebno je uništiti pre nego što se na njima formiraju spore gljive.

Pošto jedan broj naših proizvođača na svom gazdinstvu poseduje određene skladišne kapacitete koji im omogućavaju da jabuku ne predaju odmah nakon berbe već da sačekaju višu cenu, dodatni oprez pri unošenju robe u skladište se svakako preporučuje kako bi se pojava skladišnih bolesti i njihovo destruktivno dejstvo držalo pod kontrolom.

U ovom trenutku najzastupljeniji simptomi u voćnjacima koji se mogu očekivati i na prijemu robe i eventualno prvi razviti u skladištu jesu oni koje izaziva smeđa trulež ploda.

Dušan Mladenović, dipl.ing. zaštite bilja

[Autor]

Članci