OCENA STANJA KVALITETA ZEMLJIŠTA U TRNOVČU

Aktivnosti u poljoprivrednoj proizvodnji na području ispitivanja lokaliteta izvorišta u Velikoj Plani se vrlo malo razlikuju jedan od drugog, stoga ćemo komentarisati i tretirati oba lokaliteta, kao i šire područje izvorišta kao jednu celinu.

Nivo poljoprivredne proizvodnje možemo okarakterisati kao poluintenzivna proizvodnja gde postoji određeni napor proizvođača da u datim uslovima klime, plodnosti zemljišta, zastarele mehanizacije, usitnjenosti poseda, novih visokorodnih sorti i hibrida, nedovoljno adekvatne agrotehnike i ograničene sposobnosti finansijskog ulaganja uspe da stvori visinu roda koja će da mu obezbedi novčanu dobit. Poljoprivrednicima uglavnom ne uspeva da se uspešno bave svojim poslom pre svega iz razloga neorganizovanosti, nedovoljnog znanja i finansijskog ulaganja, pa im uspeh u ostvarivanju visokih, ili bolje reći viših prinosa zavisi najviše od prirodnih uslova tj. visine padavina temperatura u proizvodnoj godini.

Korišćenje đubriva u poljoprivrednoj proizvodnji je osnovni preduslov za uspešno bavljenje poljoprivredom, bilo da je u pitanju mineralno ili organsko đubrivo. Karakteristika proteklog perioda od 15 godina je nedovoljno unošenje kvalitetnog stajskog đubriva u zemljište, što je posledica smanjenja stočnog fonda. Iz tog razloga proizvođači su se opredelili na upotrebu mineralnog đubriva, gde nije postojala niti postoji danas kontrola vrsta, količina i perioda unošenja u zemljište. Prosečna količina unošenog đubriva po jedinici površine je mala, odnosno nedovoljna za postizanje visokih stabilnih prinosa, pa i pored toga, naročito u povrtarskoj proizvonji ima slučajeva da se unose enormno velike količine, naročito azotnog đuriva, koji ima najveći uticaj na prinos, i to UREA-u. Upotrebom mineralnog đubriva u nedovoljnim količinama uz izostanak stajnjaka u dužem periodu dovešće do smanjenja sadržaja pristupačnih makroelemenata za biljku. Naglašenom upotrebom UREA-e povećavaće se kiselost zemljišnog rastvora (pH sredine), što se i dešava tako da sada imamo slabokisela i kisela zemljišta kod kojih je potrebno izvršiti popravku plodnosti određenim agromeliorativnim merama kao što su kalcifikacija, humifikacija, fosfatizacija, probijanje plužnog đona i td.

Unošenjem mineralnih materija u zemljište obezbeđuje se povećanje prinosa, naročito azotnim đubrivima koja imaju najveći uticaj na visinu prinosa, ali i akumuliraju se ostaci azotnih đubriva u mnogim zemljištima ako se pimenjuju u količinama koje obezbeđuju visoke prinose.

Praćenje kretanja i menjanja oblika azota iz azotnih đubriva u zemljištu je važno zbog njihove efikasne primene i smanjenja mogućeg zagađivanja nitratima izvora vode i biljaka. Između biljke i đubriva postoji zemljište koje određuje sudbinu unetog azota i njegovo korišćenje od strane gajenog useva. Jedan od najvažnijih kriterijuma za đubrenje je brza transformacija amidnog u amonijačni i dalje u nitratni oblik. Takođe doprinos smanjenju nivoa plodnosti zemljišta ima iznošenje azota zetvom, erozijom i gasovitim putem kao i nama bitna činjenica za ovaj projekat migracija i ispiranje iz rizosfere.

Kretanje nitrata može biti zajedno sa kretenjem vode (Mass flow) kao posledica razlike u hidrauličnom pritisku. To znači da se nitrati koji se nalaze u rastvoru kreću zajedno sa istim i to: ascedentno, descedentno i lateralno.Isto tako nitrati se mogu kretati i difuzijom, kao razlikom koncentracije jonova. Kretanje nitrata vodenim tokom (Mass flow) i difuzijom može da bude i istovremeno, kada u istom delu zemljišta postoji razlika u koncentraciji soli i hidrauličnom pritisku. Dubina do koje će nitrati dospeti descedentnim tokovima ne zavisi toliko od ukupnih padavina, već od količine vode koja stvarno prođe kroz zemljište.

Iz iznetog da se zaključiti da je zavisnost između padavina (zalivnih normi) i azotne ishrane, odnosno primene azotnih đubriva velika, tako da uz višegodišnju primenu azotnih đubriva akumuliraće se veće količine NO₃ izvan rizosfere (sfera zemljišta u kojoj se razvija korenov sistem). Postoji mogućnost delimičnog iskorišćenja azota iz dubljih slojeva zemljišta kada se koristi pravilna plodosmena.

Kao što smo napomenuli veća mogućnost ispiranja azota u dublje slojeve  i podzemne vode je u povrtarskoj proizvodnji kod koje su visoke doze đubrenja i zalivanja. Kod ratarske proizvodnje opasnost od ovakvih pojava su daleko manje zbog primene suvog ratarenja i manjih količina mineralnih đubriva koje se upotrebljavaju u proizvodnji. Doze koje se upotrebljavaju na ratarskim površinama nisu dovoljne za održavanje plodnosti na istom nivou, tako da su veoma male mogućnosti za zagađenje podzemnih voda u neposrednoj okolini izvorišta.

Naše je mišljenje da mnogo veća opasnost zagađenja podzemnih voda i voda za piće postoji od otpadnih voda industrije, a u slučaju ovih izvorišta od otpadnih voda domaćinstava iz neposredne okoline izvorišta i urbanih naselja. Takođe deponija smeća uzvodno od izvorišta predstavlja potencijalnu opasnost, čiji uticaj treba detaljno ispitati.

Intenzivnom poljoprivrednom proizvodnjom, gde se upražnjava racionalna i redovna obrada zemljišta, racionalna upotreba mineralnog i organskog đubriva, kao i zlenišnog, plodored i plodosmena uticaj ovih faktora će se držati u kontrolisanim granicama, što će se proveravati redovnim kontrolama plodnosti poljoprivrednog zemljišta koja je i zakonska obaveza poljoprivrednih proizvođača na svakoh pet godina.

Goran Pavlović, PSSS Smederevo