NEGATIVAN UTICAJ STOČARSKE PROIZVODNJE NA ZEMLJIŠTE I BIODIVERZITET

NEGATIVAN UTICAJ  STOČARSKE PROIZVODNJE NA ZEMLJIŠTE I BIODIVERZITET

Poljoprivreda se posmatra kao industrijski proces u kome su gajene biljke i domaće životinje male fabrike: proizvod koji one daju je veći, sa većim unosom neophodnih materija, proizvodna efikasnost se povećava manipulacijom njihovih gena, a zemljište ili voda je sredina u koja je neophodna za rast biljaka ili gajenje životinja.

Sa konvencionalnim ili industrijskim tipom poljoprivrede, najpre su započele razvijene zemlje. Dosadašnji uspesi uglavnom su zasnovani na specijalizaciji proizvodnje, koja uz pomoć savremene mehanizacije, hemizacije, novostvorenih sorta bilja, rasa domaćih životinja i ogromne količine energije postiže vrlo visoku produktivnost odnosno visoku proizvodnju organske mase po hektaru. Ovako intenzivna poljoprivredna proizvodnja vezana je za visoke troškove (energija, mehanizacija, đubriva, zaštitna sredstva).Visok nivo specijalizacije je neminovno doveo do nastanka mešovitih gazdinstava sa biljnom i stočarskom proizvodnjom  i ukrupnjavanja većih gazdinstava. Konvencionalna poljoprivreda je postala jednim delom tehnološkom proizvodnjom u kontrolisanim uslovima, nezavisna od nekih osnovnih bioloških procesa.

Danas je očigledno da konvencionalni (industrijski) načini poljoprivredne proizvodnje, pored obezbeđenja dovoljno hrane i drugih različitih proizvoda, dovode i do niza negativnih posledica na životnu sredinu, kao i socijalnih i ekonomskih posledica. Pojavljuju se brojne “ekološke bolesti” povezane sa ovakvim načinom poljoprivredne proizvodnje, koje se mogu grupisati u dve kategorije: “bolesti biotopa” i “bolesti biocenoze”. Pod prvim pojmom podrazumevaju se:

* emisije gasova u vazduh i vodu,

* ostaci pesticida i teških metala u vodi, zemljištu i vazduhu,

* degradacija fizičkih osobina zemljišta (zbijenost, erozija vodom i vetrom),

* degradacija hemijskih osobina (smanjenje sadržaja humusa, zakišeljavanje),

* degradacija bioloških osobina zemljišta koja se ogleda u narušenom odnosu i broju pojedinih grupa mikroorganizama.

Moderna stočarska proizvodnja sve više se smatra izvorom čvrstih, tečnih i gasovitih emisija koje mogu biti indirektno štetne po životnu sredinu. Čvrsti i tečni stajnjak kao sporedni proizvodi, ali i otpadne vode, sadrže azot i fosfor koji su važni makroelementi, ali primenjeni na zemljištu mogu dovesti do zagađenja zemljišta, površinskih i podzemnih voda nitratima, teškim metalima kao što su: cink i bakar koji se koriste kao stimulatori rasta u stočnoj hrani.

Antibiotici mogu biti prisutni u izlučevinama domaćih životinja za vreme i posle lečenja tokom ispaša životinja, te na taj način prenete, mogu doprineti formiranju antibiotičke rezistencije u pojedinim sojevima bakterija. Isti rizik nastaje i u slučaju kada se mulj i otpadne vode iz kanalizacije koje sadrže ostatke antibiotika i drugih lekova koriste u đubrenju useva.

Gasovna jedinjenja sa farmi su opasna, pre svega, za zdravlje farmera i postoje jaki epidemiološki dokazi da su dosta ugroženi oni radnici koji rade u stajama pored životinja.

Pored pesticida na zdravlje ljudi imaju uticaj i patogeni mikroorganizmi, koji  kod direktnog i indirektnog izlučivanja kod životinja, najpre dolaze u kontakt sa podom staje ili sa površinama pašnjaka, odnosno životnim prostorom u kome se životinje kreću, uzimaju hranu i dr. Putem zaraženih ekskreta patogenim mikroorganizmima životinja kontaminira se stajnjak, pašnjak, voda za piće. Fekalne mase životinja time postaju put prenošenja patogenih mikroorganizama i njihovo novo prebivalište. Mogući zagađivači zemljišta patogenim mikroorganizama su, i druga organska đubriva pripremljena od raznih otpadnih materija (tržišnih, uličnih, industrijskih, kanalizacionih muljeva i fekalija), koji mogu da sadrže niz asporogenih patogenih mikroorganizama.

Po dospevanju u zemljište patogeni mikroorganizmi ili odmah izumiru ili se adaptiraju u novim uslovima sredine zadržavajući pri tom svoju životnu aktivnost. Često se oni mogu i umnožavati zavisno od pogodnosti uslova u kojima dospevaju, kao npr. raspoloživosti organskih materija u zemljištu, pH zemljišta, temperature i vlažnosti zemljišta, mehaničkog sastava zemljišta i dr. Patogeni mikroorganizmi u vegetativnom obliku znatno kraće opstaju, dok sporogeni patogeni mikroorganizmi mogu u zemljištu opstati mesecima ili čak i godinama. Zbog toga zemljište može biti posredno izvor epidemija nekih infektivnih bolesti ljudi i životinja.

Pripremio: Predrag Janković, PSSS Niš