Dužina dana kao vegetacioni činilac u biljnoj proizvodnji

Dužina dana kao vegetacioni činilac u biljnoj proizvodnji
Dužina dana kao vegetacioni činilac ima poseban značaj za biljnu proizvodnju, jer istovremeno utiče na rast i razviće odnosno na dužinu pojedinih faza razvića kao i na ukupnu dužinu vegetcije. Na osnovu reakcije biljaka na dužinu dana, sve gajene vrste mogu se podeliti u tri grupe: biljke dugog dana, kratkog dana i neutralne biljke.
Biljkama dugog dana pripadaju pšenica, ovas, ječam, raž, većina trava, crvena detelina, uljana repica, šećerna repa, grašak, luk, spanać, salata. Ove biljke vode poreklo iz umerenog pojasa i za stvaranje generativnih organa potreban je dug dan, u trajanju od preko 12-14 časova, duži od takozvane „kritične dužine“ dana. Ukoliko je dnevno osvetljenje preko „kritične dužine“ dana dolazi do ubrzanog rasta i razvića i do bržeg cvetanja i plodonošenja. Biljkama dužeg dana nije potrebno smenjivanje svetlih i tamnih perioda. One rastu i razvijaju se u uslovima permanentnog osvetljenja i u tim uslovima dolazi do najvećeg ubrzanja razvića.
Biljke kratkog dana su poreklom iz južnih krajeva gde spadaju kukuruz, proso, soja, krompir, paprika i njima je za stvaranje generativnih organa potreban kratak dan, u trajanju manjem od 12-14 časova, kraći od „kritične dužine“ dana. Skraćivanje dnevnog osvetljenja ispod „kritične dužine“ dana ubrzava razviće, skraćuje vremenski period do cvetanja, samim tim i dužinu vegetacije biljke. Biljkama kratkog dana je potrebno smenjivanje tamnih i svetlih perioda. Kritična dužina dana za biljke kratko dana je najduži dan, a za biljke dugog dana najkraći dan pri kojem cvetaju. Kada je nepovoljna dužina dana biljke reaguju produživanjem ili skraćenjem vegetacije. Dužina dana utiče na vegetativni porast i visok prinos.
Neutralne biljke kao što su suncokret, paradajz, krastavac, pasulj, grahorica cvetaju i donose plod nezavisno od dužine dana, odnosno ne pokazuju nikakvu reakciju na dužinu dana. Postoje i takve vrste biljaka koje po tačno određenom redosledu zahtevaju oba fotoperioda. Tako je moguće govoriti o biljkama koje da bi cvetale zahtevaju prvo uticaj dugog, a zatim kratkog dana. Nasuprot ovakvim biljkama druge biljke cvetaju tek onda kada su prvo bile izložene dejstvu kratkog , a zatim dejstvu dugog dana, tzv. biljke kratkogdugog dana.
Kako bi biljke mogle da se razvijaju i cvetaju moraju da budu izložene nekim najmanjim brojem induktivnih ciklusa, ali ne i previsokim intenzitetom svetlosti kao što je potrebno pri procesu fotosinteze. Pod induktivnim ciklusom podrazumeva se jedno smenjivanje svetlosti i tame u toku jednog dana. Broj induktivnih ciklusa je različit kod različitih vrsta biljaka. Kod nekih biljaka dovoljan je jedan induktivni ciklus, dok je kod drugih potrebno nekoliko njih, retko koja vrsta traži više od 20 induktivnih ciklusa za prelazak iz vegetativne u generativnu fazu razvoja.
Milica Popadić, savetodavac za ratarstvo i povrtarstvo
PSSS ,,Poljosavet” doo Loznica