Uticaj zbijenosti na život u zemljištu

Zbijanje zemljišta, takođe poznato kao degradacija strukture zemljišta, je povećanje zapreminske gustine ili smanjenje poroznosti zemljišta usled spoljašnjih ili unutrašnjih opterećenja. Zbijanje može negativno uticati na skoro sva fizička, hemijska i biološka svojstva i funkcije zemljišta. Zajedno sa erozijom zemljišta, smatra se „najskupljim i ozbiljnijim ekološkim problemom izazvanim konvencionalnom poljoprivredom“.
Zbijenost zemljišta najčešće posmatramo kao fizički problem, ali slika je mnogo složenija: loša struktura utiče na život u zemljištu i stim i na razvijanje useva.
Kao rezultat korišćenja teških mašina za obradu,naše zemljište se sabija i teže će se razvijati korenov sistem, vodno i vazdušni režim zemljišta će biti loš, što dovodi do manjka kiseonika i na kraju do denitrifikacije zemljišta.
U poljoprivredi, zbijanje zemljišta je složen problem u kome su zemljište, usevi, vreme i mašine u interakciji. Spoljni pritisak usled upotrebe teške mehanizacije i neadekvatnog upravljanja zemljištem može dovesti do podzemnog zbijanja, stvarajući nepropusne slojeve unutar zemljišta koji ograničavaju ciklus vode i hranljivih materija. Ovaj proces može izazvati efekte na licu mesta kao što su smanjeni rast useva, prinos i kvalitet, kao i efekte van lokacije kao što su povećano oticanje površinskih voda, erozija zemljišta, emisije gasova staklene bašte, eutrofikacija, smanjeno punjenje podzemnih voda i gubitak biodiverziteta. Za razliku od salinizacije ili erozije, zbijanje tla je uglavnom problem ispod površine i stoga nevidljiva pojava. Posebne metode identifikacije su neophodne za lociranje, praćenje i upravljanje problemom na odgovarajući način.
Duboko oranje je samo povremeno rešenje. Ako želimo da održavamo rastresitost zemljišta, moramo kontrolisati broj okretanja na tabli, i moramo uvesti alate i moduse za poboljšanje kvaliteta zemljišta.
Za zbijenost zemljišta su odgovorna razna prirodna dejstva: kod nepokrivenog, previše obrađenog zemljišta sa niskim sadržajem organskih materija dovoljne su gravitacija i padavine da sabiju zemlju, a same padavine kvare sastav pesnatog-glinastog zemljišta do 70-90%.
Rešenje: organski ostaci na površini zemljišta upijaju padavine kao i snagu mašina, a organske materije koje se nalaze u zemljištu ulaze između čestice zemljišta i tako sprečavaju sabijanje. Ovaj proces rezultira mikro i makroagregate. Zahvaljujući humusu, čestice zemljišta se formiraju u mikroagregate -humus nije rastvorljiv u vodi i ne konzumiraju ga mikrobi direktno, i otporniji je od aktivnog uglja na obradu zemljišta i procese degradacije. Organizmi koji žive u zemljištu radije konzumiraju aktivni ugalj – to je manje stabilno ali regenerativnom poljoprivredom i stalnim pokrivaljem može da se stabilizuje.
Oranje će fizički rešiti sabijenost zemljišta za jedno vreme, ali s vremenom će porasti nivo kiseonika u zemljištu što dovodi do smanjenja mikoriza populacije i količine glomalina.
U neporemećenom zemljištu, hife postoje 5-7 dana, zatim se glomalin u njima razgrađuje i prekriva čestice zemljišta.

U obrađenom zemljištu ima manje gljiva, više bakterija, a od agregata ima više mikro nego makro. Ovi mikroagregati mogu se prikljičiti međusobno fizičkim putem, ali to će rezultirati zbijenost zemljišta. Previše obrađivanje, s tim i povećanje nivoa kiseonika, kao i velike količine padavina dovode do razgrađivanja makroagregata. Svi nabrojani uticaji povoljno deluju na bakterije, koji su aktivni portošači glomalina i polisaharida, to jest mikroagregati neće imati “lepak” da bi formirali makroagregate, zemljište gubi rastresitost i gornji deo počeće da puca to jest dolazi do stvaranja pokorice.
Neprekidno pokrivanje sa minimalnom obradom zemljišta na 5 načina pomaže u očuvanju i popravci strukture zemljišta :
1. Ostaci na površini zemljišta će umanjiti težinu i snagu mašina
2. Koreni formiraju makropore, i preko njih voda i vazduh imaju slobodno kretanje kroz zemljište
3. Biljni koreni obezbeđuju životni prostor i hranu stanovnicima zemljišta ( naročito gljivama )
4. Ostaci biljaka, životinja i mikroba su lakši i imaju manju gustinu nego čestice gline i peska
5. Pomoću glomalina i polisaharida od mikroagregata formiraju se makroagregati.
Sabijanje zemljišta dovodi do gubitka prinosa i smanjenja profita. Ako sabijenost posmatramo kao fizički problem, možemo ga ukloniti i fizičkim putem ( oranjem ) , ali to će biti samo povremeno rešenje.
Kao što je rečeno zbijenost ima i biološki aspekt, a glavni razlog je nedostatak živih biljaka i aktivno rastućih korenskih sistema.

Neprekidno korišćenje pokrovnih useva i regenerativna obrada zemljišta su alati za zdrav život zemljišta, što će nam zauzvrat obezbediti trajno rešenje za eliminisanje sabijenosti.

Valetina Aleksić, dipl.inž.melioracija zemljišta i voda