Uslovi za nastanak početnog zimskog mirovanja voćaka

Početno zimsko mirovanje voćaka nastaje znatno pre otpadanja lišća, kao vidljivog znaka završetka vegetacije voćaka. Javlja se po prestanku intenzivnog rastenja i završetku usporenog rastenja, kada se u voćaka formiraju terminalni pupoljci i kada oni pređu u fazu latentnog života.
Pored toga, ono se karakteriše i migracijom i izvesnim preobražajem rezervnih organskih materija, otpadanjem lišća i kaljenjem, pod kojim se podrazumevaju biohemijski procesi podstaknuti zahlađenjem u pravcu sinteze zaštitnih supstanci i pojačanja otpornosti prema mrazevima. Početno zimsko mirovanje voćaka uslovljeno je osobenostima vrsta i sorti, činiocima sredine, fitotehnikom i nizom drugih endogenih i egzogenih faktora, pri čemu znatan uticaj ima vreme zrenja plodova, kao i stepen rodnosti voćaka. Najbolje su obezbeđene rezervnim materijama letnje i jesenje sorte voćaka, koje su dobro negovane, a u uslovima tople jeseni i najpoznije – zimske sorte voćaka. Nedovoljna vlažnost, zasenjenost krune voćaka, oštećenja lišća, iznurenost voćaka, otpadanje lišća tokom leta usled fizioloških ili patoloških činilaca, kao i jače mehaničke povrede, deluju nepovoljno na obezbeđenost tkiva i organa voćaka rezervnim organskim materijama.
Pored preobražaja i migracija organskih materija, otpadanju lišća voćaka prethodi formiranje apcisnog sloja ćelija sa oplutnjavanjem i tankim ćelijskim zidovima, prekid daljeg priticaja materija i vrlo često promene boje lišća usled demaskiranja pigmenata antocijanina. Hladnoća izaziva, pored ostalog, i migriranje zelene komponente hlorofila, dok se žuta komponenta, koja je postojanija prema hladnoći, održava.
U umerenoj klimatskoj zoni lišće voćaka otpada u jesen, kada srednja dnevna temperatura pada ispod 15 stepeni C, a dan postane kraći od 12 časova. Međutim, ako je vlažnost obilna, a temperatura nešto viša, umesto otpadanja lišća može se manifestovati jesenje rastenje letorasta, a nije isključena ni mogućnost cvetanja, što je veoma nepovoljno za dalju rodnost voćaka.
U područjima sa žarkim letima i izraženom atmosferskom sušom, lišće maline, kupine, ribizle otpada već u drugoj polovini leta. Skoro na isti način se ponašaju i neke sorte jabuke i kruške u izrazito sušnim klimatskim zonama. U toku jeseni, posle pojave prvih mrazeva, otpada lišće većine sorti domaće šljive, svih sorti iz grupe trnošljiva, biotipova džanarike, svih sorti bresaka, pa i pojedinih sorti trešanja, višanja, krušaka i jabuka. Procesi kaljenja dešavaju se postepeno na temperaturi -2 do -5 stepeni C, i karakterišu se delimičnom dehidratacijom ćelija i prelaskom izvesnih količina skroba u šećere i lipoide.
Najviše uslovljene genotipom, kao sigurnim sredstvom obezbeđenja od opasnosti, koje bi u zimskom periodu mogle proizilaziti iz jačeg kolebanja temperature, biološko mirovanje voćaka manifestuje se ranije, ili kasnije, pod uticajem različitih endogenih i egzogenih činilaca u toku jeseni, čak i ako se tada ne javljaju niske temperature, ili, ako bi se voćke, gajene u sudovima, još krajem leta unosile u prostore sa kontrolisanim uslovima gajenja, na primer staklare.
Mr Branko Tanasković
PSSS Čačak