Sadni materijal za podizanje zasada jagode

Jagoda je prva vrsta voćaka kod koje je primenjena termoterapija na komercijalnom sadnom materijalu u cilju odstranjivanja termolabilnih virusa (temperatura iznad 27 0 C u trajanju 1-2 časa), ali dobijeni rezultati nisu i bili očekivano dobri. Stoga se dnas proizvodnja sadnog materijala jagode ostvaruje po sl. shemi: in vitro proizvodnja predosnovnog VF materijala majčinskih biljaka-proizvodnja osnovog VF materijala-prva reprodukcija (komercijalni sadni materijal)-druga reprodukcija (komercijalni sadni materijal).
Jagoda je prva voćna vrsta kod koje je obezbeđena proizvodnja svežih plodova tokom cele godine, uz pomoć raznovrsnog sadnog materijala primenjenog u različitim sistemima gajenja. Tehnologija proizvodnje definisala je sl. vrste sadnog materijala:
 Zeleni sadni materijal podrazumeva biljke jagode otvorenih žila ili kontejnerske sadnice. Prvi tip biljaka se primenjuje uglavnom za podizanje poluintenzivnih zasada na otvorenom (sadnja u jesen), dok je drugi tip biljnog materijala značajno skuplji i obezbeđuje veći procenat prijema biljaka i komforniji termin sadnje. Ovaj tip sadnog materijala omogućuje delimičnu i povremenu zaštitu zasada prevashodno od poznih mrazeva ali se sa njim ne može manipulisati u pogledu kontrole diferencijacije pupoljaka i programskog dobijanja svežih plodova na tržištu u razvučenom vremenskom periodu.

 Frigo sadnice (sadni materijal golih žila održavan na temperaturi od oko -2 0C za sadnju u uslovima kratkog dana) jeste sadni materijal koji služi za programirano podizanje intenzivnih zasada, s obzirom da obezbeđuje mogućnost kontrole diferencijacije generativnih pupoljaka. Naime, biološka ’0’ za jagodu počinje sa temperaturama ispod 7 0 C i u roku od 25-30 dana jagoda prolazi kroz period fiziološkog mirovanja i postaje spremna za ulazak u ekološko mirovanje, tj. može odmah da uđe u normalan vegetativni i reproduktivni ciklus. U uslovima kratkog dana većina sorti jagode ulazi u programnu fazu diferenciranja generativnih pupoljaka, što tehnološki omogućava programiranje dobijanja svežih plodova u dužem vremenskom periodu. Frigo sadni materijal jagode u statusu ekološkog mirovanja se obično zadržava u hladnjači do drugog dela vegetacije, tj. pred nastupanje perioda kratkog dana, kada se vade iz hladnjače i koriste za podizanje zasada. Ovim postupkom preskače se period čisto vegetativnog rasta tokom prvog dela vegetacije, a ulaskom u period kratkog dana formirani vegetativni pupoljci na bokornicama nastaviće da se diferenciraju u generativne pupoljke, dok će se bokornice kao rizomi intenzivno ukorenjavati. Klase frigo materijala faktički diktiraju kontrolu formiranja rodnog potencijala, s obzirom da su u stanju da shodno sorti i sistemu gajenja obezbede rod u rasponu 0,5-1 kg/bokoru u prvoj godini plodonošenja. Klasifikacija frigo sadnog materijala ide prema prečniku korenovog vrata bokornica i razvijenosti korenovog sistema: 1) A- klasa d=6-8 mm, h=do 8 cm; 2) A klasa d=8-10 mm, h=10 cm; 3) A+ klasa d=10-14 mm, h=12 cm; 4) A++ klasa d=preko 14 mm, h=preko 12 cm.
 Čekajuće sadnice (waiting bed, trayplant, minitray) su zapravo različiti tipovi ohlađenih kontejnerskih sadnica koji se na poseban način pripremaju za programirano plodonošenje u zaštićenim prostorima sa kontrolisanom temperaturom vazduha i fertirigacijom.
Waiting bed (čekajuće sadnice) osmislili su holandski tehnolozi, a dobijaju se iz zelenog sadnog materijala/frigo sadnica. Ovaj materijal se sadi u julu na bankovima od peskovitog supstrata koji dozvoljava snažan razvoj korena bokornice. Dalja proizvodnja traje 2-3 meseca i zasniva se na uklanjanju cvetova i stolona i redovnoj fertirigaciji, nakon čega se dobija bokor prečnika većeg od 16 mm. Sadni materijal se vadi iz matičnjaka, čisti i odlaže u hladnjače na standardnom režimu čuvanja kao za frigo živiće, s tim što tamo on mora provesti najmanje 25-30 dana fiziološkog mirovanja. Podizanje zasada sa ovim tipom sadnog materijala planira se shodno projektovanom momentu berbe u zaštićenom prostoru; plodonošenje sledi za oko 7 nedelja, a ostvaruju se prinosi od oko 500 g/biljci.
Kontejnerske sadnice (trayplant i minitray) proizvode se skidanjem ožiljenih živića sa stolona VF matičnih biljaka u julu-avgustu mesecu. Uzimaju se živići koji imaju najmanje dva formirana lista sa začecima korena. Sledi zatim njihova sadnja (bez prekraćivanja listova) u kontejnere popunjene sterilisanim tresetom obogaćenim hranivima, u sredini koja je pod zasenom (bolje ukorenjavanje) i obezbeđenim automatskim orošavanjem i fertirigacijom koja obezbeđuje hlađenje biljnog materijala od visokih letnjih temperatura i dobru ishranu živića u razvoju. Sledi gajenje biljaka tokom naredna 2-3 meseca. U zavisnosti od veličine promera otvora u kontejnerima razlikujemo minitray (promer 5 x 5 cm) materijal kod kojeg bokornica mora da ima minimalan promer korena od 13 mm, ili trayplant sadni materijal (9 x 7 cm) sa minimalnim promerom korenovog vrata od 17 mm. Holandski tehnolozi su u novije vreme razvili i tehnologiju proizvodnje sadnog materijala jagode uzimanjem neožiljenih vrhova stolona sa matičnih biljka, čime je proizvodnja sadnog materijala jagode značajno unapređena. Kontejnerske sadnice takođe moraju da imaju 4-5 razvijenih listova, pre nego što se stave na režim čuvanja – 20 C/+2 0 C/ – 20 C sa RVV od 95 %, gde se skladište u trajanju 4-10 meseci. Podizanje zasada u zaštićnom prostoru sa ovakvim sadnim materijalom moguće je tokom zimskih meseci, kada je prvi rod moguće očekivati posle dva meseca gajenja. Kontejnerske sadnice mogu se koristiti i za podizanje zasada na otvorenom u junu i julu, kada se berba programira u avgustu i septembru.
Kvalitetan sadni materijal je osnov visokointenzivne proizvodnje jagode. Ovde je neophodno istaći kako postoji nekoliko međusobno povezanih paarmetara koji definišu kvalitet: tu je najpre zdravstveni status, gde je VF status sadnog materijala neizostavan uslov. Sledi stepen razvijenosti korena i diferenciranost vegetativnih i generativnih pupoljaka koji su definisani kategorijama kvaliteta sadnog materijala.
dr Dejan Marinković