Virus uvijenosti lišća vinove loze u Nišavskom okrugu

Za razliku od većine značajnih bolesti i štetočina vinove loze protiv kojih svake sezone preduzimamo mere suzbijanja (npr. plamenjača, pepelnica, siva trulež, crna pegavost, lozine grinje, grožđani moljci i dr.) i koje vinogradari uglavnom dobro poznaju, znanja o virusnim infekcijama u našim područjima gajenja vinove loze je relativno malo.
Vinovu lozu može zaraziti više od 50 različitih virusa, a značajnim se smatra tek njihov maniji broj (neki su opisani samo u pojedinim područjima sveta, a neki su rašireni svuda). Zbog same prirode virusnih bolesti, odnosno znanja da jednom inficirana biljka ostaje zaražena do kraja života, njihovo negativno delovanje u višegodišnjim zasadima traje do kraja korištenja “obolelog” vinograda.
Iako se virusi vinove loze mogu prenositi putem vektora (nematoda, štitastih vaši) glavni i najopasniji način prenošenja je putem zaraženog sadnog materijala. Zbog toga se u zemljama s razvijenom vinogradarskom i vinarskom industrijom velika pažnja posvećuje proizvodnji bezvirusnog sadnog materijala kao najznačajnije mere borbe protiv virusnih oboljenja.
Sigurna dijagnoza virusnih bolesti vinove loze moguća je samo laboratorijskom analizom, pri čemu se koriste molekularne i serološke metode, kao i biološki testovi.
Uvijenost lišća vinove loze (Grapevine Leafroll Disease = GLD) je najznačajnije virusno oboljenje vinove loze. Do danas je u svetu utvrđeno ukupno devet različitih izduženih čestica, nazvanih “grapevine leafroll-associated viruses” (GLRaV-1-9), u biljkama obolelim od uvijenosti lista. U Nišavskom okrugu je identifikovano prisustva soja GLRaV-1.
Oboljenja izazvana ovim fitopatogenim virusom predstavlja ograničavajući faktor rentabilne proizvodnje vinove loze. Osim smanjenja prinosa u količini i kvalitetu grožđa, negativan uticaj virusa može se ogledati i u smanjenju vitalnosti vinove loze čime direktno utiču na njihovu otpornost na nepovoljne spoljašnje uslove, prvenstveno niske temperature i skraćuju eksploatacioni vek vinograda.
Prvi simptomi na listovima obično se javljaju početkom i sredinom leta i pojačavaju se sve do kraja vegetacije u vidu uvijanja liske ka naličju, odakle i potiče naziv bolesti . Na obojenim sortama vinove loze tipično uvijanje liske ka naličju prati purpurno crvena obojenost međunervalnog dela starijeg donjeg lišća. Kako vegetacija odmiče simptomi se šire na vršne listove koji poprimaju crvenu boju, dok lisni nerv i tkivo oko lisnog nerva zadržava zelenu boju. Liske su obično krte i zadebljale i opadaju pre vremena. Na belim sortama vinove loze simptomi na listovima su u vidu blagog žućenja ili hlorotičnog prošaravanja.
Virusi uvijenosti lišća se umnožavaju u floemu (parenhimske i ćelije pratilice), pa utiču na diferencijaciju svih njegovih delova. Zbog propadanja sprovodnog tkiva floema otežana je translokacija ugljenih hidrata iz parenhimskog tkiva lista. Zbog nakupljanja skroba u degenerisanim hloroplastima dolazi do zadebljanja, a ivice listova postaju krte. Takođe, smanjuju se ukupne količine hlorofila i karotenoida, proteina, kao i enzimske aktivnosti što za posledicu ima smanjenje fotosinteze. Smanjuje se i sadržaj kalijuma u ivicama listova, a dolazi do njegovog nakupljanja u peteljkama. To je i razlog zašto se ranije ovo oboljenje vrlo često zamenjivalo sa simptomima nedostatka kalijuma. Zbog navedenoga, prihrana kalijumom može donekle uticati na smanjenje intenziteta simptoma, ali svakako ne može sprečiti njihov razvoj.
Simptomi ove viroze se značajno razlikuju između sorti, pa čak i unutar istih sorti. Neke sorte ispoljavaju izraženu uvijenost lišća tokom cele vegetacije.
GLRaVs se prenose kalemljenjem (podloga, vijoka, lozni kalem), što je u velikoj meri značajno za širenje virusa na veće udaljenosti. Širenje virusa na manja rastojanja omogućeno je i prenošenjem štitastim vašima (Hemiptera: Pseudococcidae i Coccidae) na poluperzistentan način. Najefikasniji vektori su brašnaste štitaste vaši i to ženke koje imaju funkcionalni usni aparat kojim mogu da usvoje i prenesu virus. Kako su ženke beskrilne, njihovo kretanje od čokota do čokota je ograničeno, pa je i širenje virusa u redu ili između redova sporo. Uprkos ograničenog kretanja, štitaste vaši se mogu lako preneti na veće udaljanosti vetrom ili odećom radnika ili alatom prilikom raznih agrotehničkih operacija.
Najznačajnija preventivna mera oboljenja koji ovaj virus prouzrokuju je korišćenje zdravog sadnog materijala (podloga, vijoka). Rasadnici moraju biti strogo kontrolisani kako bi se sprečile infekcije njihovih matičnih podloga, koje vrlo često ne pokazuju znakove infekcija.
Uništavanje zaraženih biljaka je važna mera, a ukoliko je procenat zaraze veći od 25%, preporučljivo je potpuno krčenje vinograda. Bitno je da se biljke izvade sa korenom, da se iz zaraženih delova korena ne bi razvile biljke koje bi služile kao izvor daljih zaraza. Takve mere ne samo da pomažu u održavanju profitabilnosti vinograda, već sprečavaju i dalje širenje virusa u okolne zdrave zasade. Da bi kontrola bila efikasna, vinograde treba redovno pregledati u periodu između početka zrenja i berbe, što je optimalno vreme za pojavu simptoma bolesti kod crvenih sorti. U slučaju belih sorti gde se teško uočavaju razlike između zdravih i zaraženih čokota, neophodni su dijagnostički testovi za identifikaciju.
Kontrola ovog virusa se uglavnom zasniva, na započinjanju proizvodnje zdravim sadnim materijalom i na suzbijanju štitastih vaši. Kod virusa koji se prenose pomoću štitastih vaši, rano otkrivanje vektora uz pomoć feromonskih klopki i pažljivim vizuelnim pregledom kore čokota u vreme mirovanja pomaže u regulisanju njihove populacije. Takođe, insekticidi sa sistemičnim delovanjem mogu smanjiti populaciju štitastih vaši (>70%), ali nisu potpuno efikasni u smanjenju širenja, jer štitaste vaši ne uginu odmah nakon ishrane. Zbog toga se preporučuje primena sistemičnih u kombinaciji sa kontaktnim insekticidima koji deluju na larve čime se postiže smanjenje populacije vektora i sprečava vektorska uloga.

Gordana Cvetković, mast. inž. zaštite bilja