Ekonomska efikasnost ratarske proizvodnje na porodičnim gazdinstvima

Povećanje efikasnosti proizvodnje porodičnih gazdinstava jedan je od glavnih pokretača ekonomskog rasta i preduslov za njihov dalji razvoj. Porodična gazdinstva koja efikasnije koriste svoje proizvodne resurse tokom vremena su u poziciji da više investiraju u porodično gazdinstvo i da rastu bez obzira na njihovu početnu veličinu i izazove sa kojima se suočavaju. Samim tim javlja se potreba za pronalaženjem ekonomski efikasnih oblika ratarske proizvodnje na porodičnim gazdinstvima.
Na osnovu trenutnog stanja u poljoprivredi ekonomska efikasnost ratarske proizvodnje na porodičnim gazdinstvima je nezadovoljavajuća u odnosu na resurse kojima raspolažu.
Postoji veoma polarizovana posedovna struktura poljoprivrednih gazdinstava u Republici Srbiji sa velikim komercijalnim gazdinstvima na severu i malim porodičnim gazdinstvima u južnom delu zemlje. Istorijski posmatrano, proces razvoja poljoprivrednih gazdinstava snažno su oblikovali državna i agrarna politika pri čemu su tranzicija i restrukturiranje inicirali i ojačali razvoj porodičnih gazdinstava. S tim u vezi, poslednjih godina je sve izraženija pojava stvaranja većih porodičnih gazdinstava, naročito na prostoru AP Vojvodine. Tome je doprinela i činjenica da su u Republici Srbiji mala porodična gazdinstva i tokom komunističkog perioda ipak imala relativno veći značaj, što je predstavljalo dobru polaznu osnovu za razvoj seoskog preduzetništva u smislu ukrupnjavanja poseda. Kao posledica širenja poslovnih operacija preduzetnički nastrojenih vlasnika porodičnih gazdinstava izvršena je redistribucija velikog dela zemljišta i drugih proizvodnih resursa u poljoprivredi ka proizvođačima koji su ekonomski efikasniji i koji su u stanju da ostvare niže troškove proizvodnje i veći profit.
Država svojim merama iz oblasti agrarne politike značajno utiče na razvoj porodičnih gazdinstava a značaj visine podsticaja je svakako veoma veći na većim porodičnim gazdinstvima u odnosu na mala. Takođe veoma veliki uticaj ima i smanjenje troškova proizvodnje koji su prema istraživanjima i do 30% veća u odnosu na gazdinstva koja se ne pridržavaju saveta stručnjaka u organizovanju ratarske proizvodnje uz sagledavanje svih potrebnih parametara proizvodnje. Ovde se posebno ističu troškovi đubriva obzirom da veliki broj poljoprivrednika ne radi redovno analizu zemljišta već na osnovu slobodnog nahođenja nabavlja i koristi u proizvodnji u velikom broju slučajeva neadekvatna đubriva i u često prevelikim količinama u odnosu na potrebe zemljišta i time umanjuje njihov uticaj a povećava cenu proizvodnje. Takođe i sledeći elementi mogu uticati na rezultate proizvodnje: starost nosioca porodičnog gazdinstva, veličina porodičnog gazdinstva izražena površinom korišćenog poljoprivrednog zemljišta, utrošena količina aktivne materije iz mineralnih đubriva, odnos kapitala i zemljišta i odnos kapitala i angažovane radne snage. Ako se imaju u vidu i rezultati koji pokazuju da uz tehnički efikasnu ratarsku proizvodnju prosečno porodično gazdinstvo usmereno na ratarsku proizvodnju može ostvariti isti nivo ratarske proizvodnje sa 18,35% manje površine korišćenog poljoprivrednog zemljišta, i to uz smanjenje ukupno utrošenih časova rada za 39,29%, onda je sasvim jasno da se mogu identifikovati proizvodni resursi koji ograničavaju ekonomsku efikasnost ratarske proizvodnje na porodičnim gazdinstvima.

PSSS Beograd
mr Mladen Pavlović