Ribizla, nepravedno zapostavljena vrsta jagodasog voća

Ribizla je u Srbiji nepravedno zapostavljena vrsta jagodastog voća, iako postoji tražnja na tržištu i povoljni agroekološki uslovi za njeno gajenje na širem području Srbije. Sporadično gajenje na relativno malim površinama, sa proizvodnjom koja zaostaje za jagodom, malinom i kupinom ne zadovoljava potrebe zemlje.
U svetu po obimu proizvodnje ribizla se nalazi na drugom mestu, odmah iza jagode i pokazuje rastući trend. Razlozi za visoku svetsku proizvodnju ribizle su: rano stupanje na rod (već u drugoj godini), redovna i obilna rodnost, lako razmnožavanje i jednostavno gajenje, adaptivnost na različite agroekološke uslove, visok kvalitet i hranljiva vrednost plodova.
Po hemijskom sastavu plodovi ribizle su niskokalorični, ali su isto vreme bogati vitaminima C, A, B1,B2, mineralnim elementima i fenolnim jedinjenjima što doprinosi njenom visokom antioksidativnom potencijalu. Sadržaj vitamina C u plodovima crne ribizle je veoma visok i kreće se u rasponu od 50 do 250 mg/100 g svežih plodova.Takođe je visok sadržaj antocijana i ukupnih fenola. To sve ukazuje na korisnost ribizle u ishrani.
Ove osobine čine ribizlu rentabilnom i unosnom kulturom, koja zahteva manja investiciona ulaganja u odnosu na druge jagodaste voćke, a cene plodova na tržištu su stimulativne za proizvođače, posebno za plasman svežem stanju.
Crna ribizla počela je da se gaji u Rusiji oko starih gradova (Moskva, Kijev, Novgord i Pskov) u XI veku. Po nekim podacima reka Moskva se prvobitno zvala Smorodinovska po velikoj populaciji divlje crne ribizle u njenoj okolini. Danas se ribizla uglavnom gaji u nečermnozemnoj zoni evropskog dela Rusije.
Crna ribizla se u literaturi pominje u XV i XVI veku kao lekovita biljka. U toku XVII veka počinje da se gaji u zapadnoj Evropi, a kao stono voće pominje se 1671. godine. U XVIII veku znatno se raširila u Francuskoj, a nešto kasnije je preneta i u Veliku Britaniju. U XIX veku je uneta u SAD, ali se nije značajnije raširila.
U Srbiju je došla 1905. godine kada je Škola za vinodelije i voćarstvo u Bukovu kod Negotina uvezla sadnice crne ribizle.
Stanisavljević et al. (1999) navode da je sedamdesetih godina XX veka crna ribizla komercijalno gajena u Zapadnoj Srbiji (Požega, Arilje, Guča), a u manjem obimu oko Čačaka, Valjeva Kosjerića i na Vlasini. Posle 1970. godine površine pod crnom ribizlom se naglo smanjuju, jer su greškom u proizvodnju unete osetljive sorte, koje su bile zaražene virusom atavizma (Black Cuurant Reversion Virus).
Crvena ribizla je u zapadnoj Srbiji počela značajnije da se gaji osamdesetih godina XX veka. Najzastupljenije sorte bile su : Industrija, Premier i Red lejk. Deo tih zasada se i danas koristi, ali nije došlo do njihove obnove.
Danas se crna i crvena ribizla u našij zemlji sve više gaje u većim proizvodnim zasadima. Najviše novih zasada se nalazi na području Zlatiborskog okruga, zahvaljujući pre svega ulaganima „Sirogojno Company“ iz Sirogojna i u južnoj Srbiji (Vladičin Han, Surdulica, Vlasina) zahvaljijući podršci „Nektara doo“ iz Novog Sada. Procenjuje se da su površine prešle 200 ha, a proizvodnja nekoliko stotina tona jer su zasadi još uvek mladi.
U našoj zemlji postoje odlični prirodni uslovi za gajenje crne, crvene i bele ribizle, čak do 1000 m nadmorske visine. Proizvedeni plodovi bi se koristili uglavnom za potrebe domaćeg tržišta i oslobađanja od uvoza. Niska početna ulaganja po jedinici površine, brzo stupanje na pun rod, redovno plodonošenje, lako održavanje tokom eksploatacije, jednokratna berba i relativno visoke cene u otkupu dovoljna su preporuka da se ova vrsta masovnije širi. Tako bi se rasteretila malina kojoj preti hiperprokucija jer se sve više širi i van područja povoljnih za njeno gajenje.

Radmila Koprivica dip.ing